Afghanistan: de NAVO op de puinen van tien jaar oorlog

cartoon drie f16s

interview met Arnold Karskens

Op 5 december 2011 kwamen in Bonn honderd delegaties uit de hele wereld samen op de Afghanistanconferentie om zich over de toekomst van Afghanistan te buigen. De NAVO en haar bondgenoten bereiden de exit voor, na meer dan tien jaar zinloze oorlog. Vredesactie sprak met de Nederlandse journalist Arnold Karskens over tien jaar NAVO-oorlog. Karskens schrijft voor de krant De Pers en is al sinds de jaren tachtig correspondent in Afghanistan.

Dit jaar op 7 oktober was het precies 10 jaar geleden dat de VS Afghanistan aanvielen. Op de eerste Afghanistan-conferentie in Bonn in december 2001 werd de regering-Karzai in het zadel gehesen en de ISAF (International Security Assistance Force) in het leven geroepen. In 2003 nam de NAVO het commando binnen de ISAF over. Ondertussen steeg het aantal buitenlandse manschappen in Afghanistan tot 150.000. Tegen 2014 wil de NAVO de verantwoordelijkheid voor de veiligheid overdragen aan de Afghaanse regering. Daarna blijven troepen ter plaatse om het Afghaanse leger en politie te trainen en eventueel te ondersteunen in opstandbestrijding. De toekomst ziet er allerminst rooskleurig uit. De veiligheidssituatie voor de gemiddelde Afghaan is de laatste jaren drastisch verslechterd. Zelfs met de enorme troepenmacht krijgt de NAVO de opstand niet onder controle. De economie ligt op apegapen. Weinig Afghanen steunen de regering-Karzai. Wat is er foutgelopen?

Het begin was al fout. De VS en de NAVO hebben de geschiedenisboeken niet gelezen. Afghanistan was al een mislukking voor de Britten en de Russen. Sommige landen laten zich veroveren, andere niet. Afghanistan hoort bij de laatste categorie. Het is een heel onherbergzaam land, met een eigenwijze bevolking die geen invloeden van buitenaf accepteert. De Russen zeiden toen ze de aftocht bliezen: Afghanistan bezetten is onmogelijk. Maar in plaats van naar mensen met ervaring en deskundigheid te luisteren, deden de VS en de NAVO hun zin. Vanaf het begin zijn ze de verkeerde weg ingeslagen, dat kon iedereen zeggen die Afghanistan een beetje kent. Ze dachten dat ze met hun moderne technologie en nieuwe manieren van oorlogvoeren snel zouden winnen. Ik snap best dat ze wilden voorkomen dat er terroristische aanslagen werden gepleegd in Londen of New York, maar ze hebben de strategische fout gemaakt om het land te gaan bezetten. Ze hadden het aan de Afghanen zelf moeten overlaten.

Het liep al mis vanaf het begin. Daar is ook de stafchef van het Belgische leger het mee eens. In een radiointerview zei die: “Ik denk dat het zo'n beetje overal is foutgelopen. ...Alle ingrediënten voor een burgeroorlog zijn aanwezig.” Heeft de NAVO haar aanpak dan niet veranderd? Welke evolutie zie je in de militaire strategie?

Ik was ook tijdens de Russische bezetting in Afghanistan. De taliban vechten met dezelfde instelling en dezelfde strategie als de moedjahedin in die tijd, met dezelfde wapens en dezelfde instelling. Hun drijfveer is de indringers, de buitenlandse bezetters verdrijven. De VS wilden met een tweesporenbeleid uitpakken: we vechten met militaire middelen tegen de tegenstander, en tegelijk doen we aan ontwikkelingshulp. Maar dat is niet nieuw, de Russen deden net hetzelfde. Woningen bouwen, wegen aanleggen, stuwdammen bouwen. Iedereen denkt dat de Amerikanen dat hebben uitgevonden, maar die aanpak is helemaal niet nieuw. Daar wordt ontzettend veel geld in gestopt, maar het heeft niets opgeleverd. De Afghanen accepteren dat wel, maar op die manier de 'hearts and minds' winnen, dat kan je niet. Overdag geef je een stuk brood, of je legt een stuk weg aan, en 's avonds kom je terug met militairen of bombardeer je hen.

De NAVO is nochtans heel trots op wat ze de 'comprehensive approach' noemt: de civiel-militaire samenwerking. Daarvoor zette ze de PRT's op, Provincial Reconstruction Teams, op, waarin zowel militairen als burgers zitten. Die moeten het gezag van de regering in het hele land versterken, de voor veiligheid zorgen, en heropbouw mogelijk maken. Vaak doen ze daarvoor beroep op private veiligheidsfirma's. Miljoenen dollars komen op die manier weer in westerse handen terecht. President Karzai zelf is niet erg opgezet met die PRT's. Ze creëren parallelle structuren naast de Afghaanse overheid, en zijn volgens hem eerder een obstakel dan een hulp.

Die PRT's zijn eigenlijk gewoon een soort civiele inlichtingendienst. Je geeft de kinderen een voetbal en de ouderen een zak met cement of graan, en dan vraag je: “hoe zit het eigenlijk met de taliban in je dorp?” Dat weten de Afghanen ook wel. Het gaat niet om ontwikkelingswerk, maar om verkapt inlichtingenwerk. Mensen pikken dat niet.

Als de NAVO-troepen weggaan, dan kunnen we ook het land niet heropbouwen, want militairen moeten de hulporganisaties beschermen, wordt gezegd. Is heropbouwwerk en hulp nog mogelijk zonder militairen?

Ja, dat kan nog steeds. Maar je moet wel het wantrouwen overwinnen. Afghanen zullen niet snel begrijpen dat je hen komt helpen zonder er zelf iets bij te winnen. Ze accepteren best dat je geld geeft om hun projecten te steunen, maar je moet het verder wel aan hen overlaten. Zo bezocht ik Afghaanse ngo's die samenwerken met US Aid. Dat slaat niet aan. “Dankjewel voor het geld en fuck off”, denken de locals. Wij denken te snel “als we ze maar genoeg geven, dan krijgen we de Afghanen aan onze kant.” Maar zo werkt het niet. De regering is helemaal afhankelijk van de westerse landen. Van nation-building is helemaal geen sprake.

Is dat niet één van de problemen van de NAVO? De doelstellingen van de operatie zijn voortdurend veranderd: eerst wilden de VS de taliban dwingen om Osama bin Laden uit te leveren, de uitvalsbases van Al Qaeda vernietigen en het talibanregime verjagen. Daarna ging het om de emancipatie van de vrouw, moest er een democratisch regime komen en gingen we aan nation-building doen. Waarom is de NAVO eigenlijk nog altijd in Afghanistan?

Afghanistan is een strategisch uiterst belangrijk land, dicht in de buurt van olierijke gebieden. Kijk naar Libië: ook daar wilde de NAVO een bevriend regime in het zadel helpen. Uiteindelijk zullen we in Afghanistan een regime achterlaten dat pro-Amerikaans is. Maar zodra we weg gaan, zakt dat in elkaar. Wat die vrouwenrechten betreft: onder de taliban zag je vrouwen in boerka, maar net zo goed onder de Noordelijke Alliantie, de bondgenoten van de VS. Daar moeten we dus ook niet naïef over zijn.

Wat het nog uitzichtlozer maakt, is de regionale context waarin de oorlog in Afghanistan zich afspeelt. Denk maar aan Pakistan, dan de opstand steunt en tegelijk een onmisbare bondgenoot is van de VS. Ook de rivaliteit tussen de buurlanden speelt mee.

Als de NAVO alleen maar tegen de taliban moest vechten, dan hadden ze de oorlog al lang gewonnen. Maar het is veel complexer. Alle buurlanden jagen op hun manier hun doelstellingen na in Afghanistan. Niemand wil dat de VS daar vaste voet aan de grond krijgen. Rusland wil dat voorkomen, China ook, Iran al helemaal.

Tegen 2014 halen de NAVO-landen het grootste deel van hun troepen weg. Maar hebben we ook een niet-militaire strategie voor Afghanistan? Als we onze soldaten uit Afghanistan weghalen, welke rol moet het westen dan nog spelen?

Op dit moment is de verhouding van onze investeringen in Afghanistan helemaal uit balans. Wat we aan heropbouwwerk geven is niks vergeleken met wat de militaire operatie kost. Dus ook als de militairen er weg zijn, moet er nog geld zijn om Afghanistan te steunen. Maar dan mogen we daar ook voorwaarden aan verbinden; we gaan toch geen regering steunen die de vrouwen onderdrukt?

In Libië koos de NAVO voor de 'limited footprint': een beperkte militaire ingreep, met bescheiden doelstellingen, en geen grondtroepen. Trekt de NAVO lessen uit Afghanistan?

Militairen zijn uitvoerders van het geopolitieke denken. Soms heb je grondtroepen nodig, zoals in Afghanistan of Irak, omdat je daar lang wil blijven. Soms heb je de luchtmacht nodig, zoals in Libië. Amerika heeft troepen in Afghanistan en Irak, er waren gewoon niet voldoende manschappen meer over. Als we uit Afghanistan en Irak weg zijn, gaan ze misschien weer elders ingrijpen. Je kan zeggen dat dit een overwinning was voor de NAVO, maar je hoeft er niet trots op te zijn. Er is ook een keerzijde aan. China en Rusland hebben uiteindelijk de VN-resolutie mee goedgekeurd, die het mandaat gaf om militair in te grijpen. Maar uiteindelijk was het de NAVO om regime change te doen. Er was een wapenembargo en een no fly-zone, en dat is uitgegroeid tot we de luchtmacht waren van de rebellen. De volgende keer krijgt de NAVO Rusland en China niet meer mee. Dat zie je nu al met Syrië en Iran, terwijl Iran strategisch en economisch veel belangrijker is. Wat er nu met Libië gaat gebeuren, hangt van de leiders af. De Libische bevolking heeft natuurlijk al gehoord van democratie, maar ze hebben er geen enkele ervaring mee. Libië heeft grote olievoorraden, dus geld voor de opbouw van het land is er, maar dat is niet alleen een voordeel. Je moet het ook eens worden over de verdeling van dat geld. Er zit een heel donkere zijde aan die overwinning in Libië. We hebben Kadhafi jarenlang gesteund, terwijl we best wisten wat voor man dat was. Als we niet hadden ingegrepen en Kadhafi had Benghazi aangevallen, dan waren de VS, Italië, Engeland en Frankrijk daar ook mee verantwoordelijk voor.

Het is opvallend hoezeer politici ervan overtuigd zijn dat militaire interventie werkt. Ze weten nauwelijks wat militair ingrijpen in de praktijk betekent en wat de beperkingen er van zijn. Het instrument 'militaire interventie' wordt niet in vraag gesteld. Hoe komt het dat hier zo weinig debat over is?

Politici in Europa lopen te veel de VS achterna. Ze willen meedoen met de grote machten, en daarin verschillen linkse politici weinig van rechtse. Ook de media heeft daar een grote rol in gespeeld. De meeste journalisten gaan 'embedded' naar Afghanistan: ze trekken met de NAVO-soldaten mee op en geven een vertekend beeld van de oorlog. De interventie in Libië is een voorbeeld van kortzichtige politiek. Ik geloof dat je veel meer moet onderhandelen. Dat geldt, vind ik, ook voor Syrië. Je mag dan een grote militaire macht zijn, maar je kan niet de hele wereld bezetten. Als je een goede buitenlandse politiek voert, dan heb je geen militaire interventies nodig, dan maak je meer vrienden. Die discussie mag best gevoerd worden. Daarom is het ook zo belangrijk wat jullie doen: jullie brengen een andere kant van het verhaal.