“Don't call me FYROM , I am Macedonia!”

WRI Council & Seminar 2004 in Ohrid
Nadat er vorig jaar wegens allerlei problemen geen Council van de War Resisters' International (WRI) had plaatsgevonden, keken velen binnen het wereldwijde netwerk van pacifistische organisaties met belangstelling uit naar de bijeenkomst in het Macedonische Ohrid (20-25 juni 2004). Naar goede gewoonte ging de vergadering van dit hoogste beslissingsorgaan van de WRI gepaard met een inhoudelijk seminar. Dit keer onder de wat voorspelbare titel 'Conscientious Objection and Peace'. Voor de toekomst van de WRI zal veel afhangen van de financiële situatie. Jan Van Criekinge was in Ohrid als vertegenwoordiger van het Forum voor Vredesactie, de Vlaamse WRI sectie.
Nog voor ik goed en wel de grens tussen Griekenland en Macedonië had overgestoken, was het me duidelijk dat dit kleine Balkanland, het meest zuidelijke stuk van het vroegere Joegoslavië, nog lang niet ten volle wordt aanvaard door zijn buren. De vroegere Ottomaanse spoorweg van Florina naar Bitola is nog altijd onderbroken aan de grens. Tussen beide 'Macedonische' steden op nauwelijks 25 km van elkaar gaapt een kloof van nationalistisch onbegrip. Enig openbaar vervoer is er niet. De Griekse taximan die me tot aan de Griekse grenspost brengt, begrijpt niet wat ik in godsnaam in 'die republiek van Skopje' te zoeken heb. De naam 'Macedonië' krijgt hier niemand over de lippen, want “Macedonia is Greece”, schreeuwen nog vele blauw-witte spandoeken. Op wegwijzers in de grensstreek staat ofwel 'FYROM'(1)ofwel gewoon 'Yugoslavia', alsof er nooit een oorlog heeft gewoed die dat land aan stukken heeft gescheurd. Pal op de grens staan potsierlijke beelden van Griekse krijgers uit het leger van Alexander de Grote met de beruchte 'ster van Vergina', het symbool van de Noord-Griekse provincie Makedonia, waarover jarenlang geruzied werd tussen Athene en Skopje. Het stuk niemandsland tussen de twee grensposten wordt bewaakt vanuit wachttorens met prikkeldraad. Hier, op een afgelegen buitengrens van de Europese Unie, krijg je echt nog een ouderwets Koude Oorlog-gevoel. Dat verdwijnt echter meteen door de hartelijkheid van de Macedonische grenswachters. De jonge man die mijn paspoort afstempelt, biedt zelfs aan dat hij voor mij transport zal regelen om naar Bitola te reizen. Zijn collega wenst me een goed verblijf in Macedonië toe. "Vooral Ohrid is erg mooi", zegt hij. Naamgeving In het historische stadscentrum van Bitola is het 'oriëntaalse' gevoel compleet: de stad wordt gedomineerd door de slanke minaretten van de oude moskeeën en de Turkse bazaar ziet er waarschijnlijk nog min of meer uit zoals honderd jaar geleden toen de stad - Monastir geheten - het centrum was van de 'Macedonische Vrijheidsstrijd' tegen de tanende Ottomaanse overheersing van dit stuk van de Balkan. Kemal Atatürk, de latere stichter van de Turkse republiek, studeerde aan de militaire academie van Bitola. In het stadsmuseum is een hele afdeling aan hem gewijd. Op vele auto's kleeft een sticker met de tekst "Don't call me FYROM, I am Macedonia!", een duidelijke verwijzing naar de internationale verwikkelingen rond de naamgeving van de jonge republiek. Griekenland blijft de naam 'Macedonië' voor zichzelf opeisen, zodat alleen het letterwoord FYROM internationaal erkend is ... Akkoorden van Ohrid Tijdens het WRI-seminar, dat de eigenlijke Council voorafging, zou het recente verleden van de Balkan en de verschillende interpretaties ervan door de diverse bevolkingsgroepen geregeld terugkeren. Macedonië wilde aanvankelijk bij het uiteenvallen van Joegoslavië helemaal niet onafhankelijk worden. Maar omdat het land dreigde alleen achter te blijven met Servië kozen de lokale politici ervoor om een eigen weg te bewandelen. En ondanks de etnische en religieuze verscheidenheid (25 procent van de bevolking zijn etnische Albanezen en moslims) en de armoede leek dat nog aardig te lukken. Maar in 2001 dreigde ook Macedonië in een spiraal van geweld terecht te komen toen jonge Albanese nationalisten meer rechten voor hun gemeenschap gingen eisen en daarbij de harde confrontatie met Slavisch-Macedonische nationalisten en het regeringsleger niet uit de weg gingen. De kwestie-Kosovo leek zich te gaan herhalen. Het militante UCK uit Kosovo had ook aanhangers geworven en wapens gesmokkeld over de grens in Macedonië. In november 2001 konden na internationale bemiddeling de akkoorden van Ohrid worden gesloten waarbij de regering beloofde meer rechten toe te kennen aan de Albanese minderheid. Sindsdien is het betrekkelijk rustig in Macedonië, al zou de geplande hervorming van de gemeentegrenzen en het daarmee samenhangende referendum wel eens nieuw geweld kunnen uitlokken. Voor sommige Macedonische nationalisten gaat de regering veel te ver in 'de uitverkoop' van het land aan de Albanese minderheid. De hoofdstad Skopje zou bijvoorbeeld volledig tweetalig worden. Vooroordelen De activisten van Peace Action, de Macedonische afdeling van de WRI en de organisatoren van het seminar, erkennen dat ze bijna geen Albaneestalige mensen bereiken met hun acties. Na een lange strijd heeft ook Macedonië sinds januari 2003 een wet die dienstweigering op basis van gewetensbezwaren toelaat. De alternatieve burgerdienst bedraagt momenteel tien maanden. Bijna alle aanvragen voor burgerdienst komen uit de Slavische gemeenschap. Boro Kitanoski: "De regering wil Macedonië zo vlug mogelijk lid laten worden van de NAVO en op termijn ook van de EU. Dat zou stabiliteit brengen. Maar wij waarschuwen dat het defensiebudget daardoor fors zal verhogen. Uit opiniepeilingen blijkt dat maar net de helft van de Slavische bevolking voorstander is van NAVO-lidmaatschap, maar dat onder de Albanese bevolking ruim 80 procent voor is." En ook al hebben sommigen goede persoonlijke contacten met Albanese medestudenten, de kloof blijft bestaan. Ksenija Force van Women in Black uit Belgrado vertelde dat pacifisten in Servië nog altijd af te rekenen hebben met enorme vooroordelen bij de publieke opinie: "Echte mannen gaan naar het leger en zorgen voor de verdediging van de Servische zaak. Dat is wat velen ons komen verwijten als we actie voeren op het Plein van de Republiek in hartje Belgrado. Notoire oorlogsmisdadigers uit de strijd in Kroatië of Bosnië kunnen rekenen op de sympathie van niet weinigen. Het leger wordt gezien als een garantie voor de nationale soevereiniteit van het Servische volk. Wie daar aan raakt, is een verrader." War profiteers Een ander thema dat tijdens het seminar uitgebreid aan bod kwam, was de privatisering van de strijdkrachten en de dubieuze rol die grote bedrijven vaak spelen in oorlogsgebieden. Vooral in de VS is naar aanleiding van de oorlog in Irak een campagne gestart die bedrijven wil aanklagen die grote winsten maken dankzij hun betrokkenheid bij president Bush' Irak-politiek. De hechte verstrengeling tussen de bewapeningsindustrie en een aantal grote oliemaatschappijen heeft al veel stof doen opwaaien. Ook in andere conflictgebieden is die tendens merkbaar, denk maar aan de bloeddiamanten of de illegale coltanhandel in het oosten van Congo. De WRI zou in nauwe samenwerking met gespecialiseerde onderzoeksinstellingen van de 'war profiteers' een speerpunt willen maken in de bewustmakingscampagnes van de komende jaren. Jörgen Johansen waarschuwde voor de negatieve gevolgen van de 'war on terror' voor de publieke vrijheden overal ter wereld. Volgens hem is de enige oplossing de weg van de dialoog, niet met de harde kern van fundamentalistische groepen, maar wel met de vele volgelingen die er zich door aangesproken voelen vanuit een breed gevoel van onbehagen en onrecht. Alle rijke landen zouden er volgens Johansen goed aan doen zich eens eerlijk de vraag te stellen: "Why do they hate us?" Wat hebben de westerse landen de rest van de wereldbevolking aangedaan tijdens eeuwen van slavernij en kolonisatie? En waarom is er vandaag zo veel onrecht en ongelijkheid in de wereld? Volgens hem bieden de open discussiemomenten tijdens de World Social Fora een unieke gelegenheid om dit soort vragen te stellen. De WRI wil als een wereldwijd netwerk de komende jaren ook uitdrukkelijk aanwezig zijn op de diverse regionale en nationale bijeenkomsten van de Sociale Fora, te beginnen met het komende Europees Sociaal Forum (ESF) in oktober in Londen. De ervaring leert dat het radicaal pacifistische gedachtegoed de voorbije jaren nauwelijks aan bod kwam op die hoogmissen van de andersglobalisten. Daar moet verandering in komen. Daarom nodigt de WRI alle lidorganisaties uit om vertegenwoordigers te sturen naar het ESF in Londen of naar het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre in januari 2005. Het panelgesprek over 'Dealing with the past' leverde verrassende elementen op. Vele landen kampen met onverwerkte elementen uit het verleden die vaak nog voor conflictstof zorgen in het heden. Zo komt de verantwoordelijkheid van Duitsland voor de Holocaust uitgebreid aan bod in de programma's van de Duitse scholen, maar wordt er nauwelijks met een woord gerept over de rol van de dienstweigeraars en deserteurs in de Nazi-tijd. Het verzet in 1944 van enkele Wehrmacht-generaals tegen Hitler wordt daarentegen elk jaar met een militaire parade in Berlijn herdacht ... Zwaard van Damocles De uiterst mooie locatie aan het meer van Ohrid, met uitzicht over de Albanese bergen aan de overkant, kon niet verhinderen dat er tijdens de Council ook een aantal knopen moesten worden doorgehakt over de toekomst van de WRI. Wat iedereen al enkele jaren zag aankomen, werd nu pas pijnlijk duidelijk: de financiële toestand van de WRI hangt als een zwaard van Damocles boven het voortbestaan van onze organisatie. De reserves raken stilaan uitgeput en nieuwe bronnen van inkomsten zijn niet direct voorhanden. Bovendien was de Triënnale (2)van Dublin (2002), met maar een 150-tal deelnemers, een zware verliespost. Uit de diverse noodscenario's die voorlagen, is met grote meerderheid gekozen om de WRI te laten voortbestaan als een 'radicaal antimilitaristisch netwerk' met een minimale personeelsbezetting op het kantoor in Londen en met een grotere verantwoordelijkheid voor de secties en de werkgroepen. Veel zal afhangen of de programmafinanciering na april 2005 nog zal worden voortgezet. Zoniet wordt de rol van het secretariaat noodgedwongen uiterst beperkt. Met zo'n radicaal profiel is fundraising natuurlijk geen evidente zaak. Toch vonden de meeste deelnemers dat de WRI beter geen 'vredesNGO' wordt of een soort Amnesty International voor dienstweigeraars. Een duidelijke beslissing was er ook over de Triënnale van 2006: die zal in Duitsland plaatsvinden, georganiseerd door de Duitse sectie DFG-VK, met de steun van een internationale voorbereidingsgroep, die ook de financiële beperkingen in het oog zal houden. Voor de Council van 2005 blijft het nog even afwachten of de uitnodiging van de Zuid-Koreaanse dienstweigerorganisaties inderdaad kan worden aanvaard. Veel zal afhangen van de bereidheid van vooral Europese secties om delegaties naar Korea te sturen. Als alternatief zou een goedkope 'noodcouncil' in een Europees land kunnen dienen. Eind van dit jaar komt er ook een einde aan de samenwerking tussen WRI en Peace News. Het degelijke kwartaal magazine is er nooit echt in geslaagd om internationaal door te breken en zou volgend jaar worden omgevormd tot een maandblad voor de Britse vredesactivisten met af en toe een internationaal themanummer. Jammer, maar waarschijnlijk onvermijdelijk. Discussie over constitutie In een poging om de WRI beter te laten functioneren, stonden ook enkele voorstellen op de agenda tot wijziging van de WRI Constitution, zeg maar de statuten van de organisatie. Het formele voorstel van de Nederlandse sectie PAIS lokte echter een vrij bitse discussie uit waaruit bleek dat lang niet iedereen de voorgestelde wijzigingen (vooral over het individueel lidmaatschap, het verdwijnen van het onderscheid tussen 'secties' en 'geassocieerde leden', de rol en samenstelling van de Council) als een 'verbetering' beschouwde. Namens het Forum voor Vredesactie heb ik onze bezwaren geformuleerd. Een definitieve beslissing valt hoe dan ook pas op de Triënnale van 2006. Ten slotte werd de oproep gelanceerd om massaal aanwezig te zijn op het Europees Sociaal Forum in Londen; werd beslist om Finland in de kijker te plaatsen tijdens de Prisoners for Peace Day (1 december 2004); en om op 15 mei 2005 (Dag van de Gewetensbezwaarde) de toestand van de Griekse dienstweigeraars onder de aandacht te brengen. Jan Van Criekinge (1)FYROM = afkorting van: (the) Former Yugoslav Republic of Macedonia; onderdeel van het uiteengevallen ex-Joegoslavië; hoofdstad: Skopje - nvdr (2)Driejaarlijkse wereldwijde bijeenkomst georganiseerd door de WRI. Staat open niet alleen voor de afgevaardigden van de secties (zoals op de jaarlijkse ‘council’ – cfr. deze in Ohrid), maar voor alle mogelijke vred esactivisten, met tal van werkgroepen en plenaire vergaderingen - nvdr Wie meer wil weten over de WRI en uitgebreide verslagen wil lezen over Seminar & Council 2004 moet maar eens surfen naar http://www.wri-irg.org, een website die voortdurend wordt bijgewerkt