Het Europees Defensieagentschap staat niet bekend voor haar transparante manier van werken. Eind 2017 werd het EDA nog binnenstebuiten gekeerd door de Europese Ombudsman na een klacht van Vredesactie. Ook nu was een procedure bij de Ombudsman nodig om het EDA te dwingen tot een verhoogde transparantie.
Commerciële belangen boven ethiek
In april 2019 diende Vredesactie een vraag openbaarheid van bestuur in bij het Europees Defensieagentschap. Het EDA was toen volop bezig met het uitrollen van een reeks militaire onderzoeksprojecten. Vredesactie was op zoek naar de zogenaamde ethische, legale en maatschappelijke beoordelingen van die wapenprojecten. Welke gevolgen zijn er voor de mensenrechten en voor het internationaal humanitair recht?
Het Defensieagentschap argumenteerde echter dat die informatie de commerciële belangen van de deelnemende bedrijven in het gedrang zou kunnen brengen. De vraag wat de gevolgen zijn van wapenonderzoek op de mensenrechten was blijkbaar ondergeschikt aan de belangen van enkele wapenbedrijven.
Na een klacht bij de Europese Ombudsman in augustus 2019 is het verdict duidelijk. De Ombudsman oordeelde dat “aangezien er publieke fondsen gebruikt werden voor deze projecten, er een publiek belang is om te weten hoe dat geld gebruikt wordt.”
Gezien de controversiële aard van het Europees militair onderzoek is het volgens de Ombudsman des te belangrijker om inzage te hebben in de ethische en juridische beoordelingen van de gefinancierde projecten: “Given the possible ethical, legal and societal implications of the funded projects, it is also important to assure the public that these aspects are examined carefully, and that necessary safeguards are put in place, most notably, to ensure that no fundamental rights are violated.”
Met andere woorden, transparantie is nodig om te controleren of het Europees wapenonderzoek de fundamentele rechten respecteert. En daar wringt nu net het schoentje.
EU leeft internationale verplichtingen niet na
Na de aanbevelingen van de Ombudsman, maakte het Europees Defensieagentschap 45 pagina’s aan documenten vrij. En die pagina’s zijn onthullend. De EDA veegt haar voeten aan haar internationale verplichtingen. Bij militair onderzoek moet er namelijk altijd een afweging gemaakt worden of die wapens in strijd zijn met het internationaal recht. Dat heet een Article 36 review en is een verplichting volgens de Conventie van Genève van 1949. De vrijgemaakte documenten tonen dat een dergelijke beoordeling geen onderdeel uitmaakt van de ethische reviews.
Ook op andere vlakken zijn de ethische reviews ondermaats. Zo wordt er amper melding gemaakt van ontwapeningsakkoorden of nationale Europese wetgeving. Er wordt geen melding gemaakt van Europese wapenexportregels en er wordt niet verwezen naar Europese regels over verantwoord onderzoek.
De situatie dreigt er bovendien niet op te verbeteren. Terwijl de ethische reviews van het Europees Defensieagentschap al ruimschoots onvoldoende zijn, lieten vertegenwoordigers van de Europese Commissie in een gesprek met Vredesactie en ENAAT weten dat er geen ethische screenings zullen plaatsvinden op militaire onderzoeksprojecten die dit jaar van start gaan.
Het spenderen van miljarden euro’s aan belastinggeld aan militair onderzoek is op zich al weinig ethisch. Nu dreigt dat ook nog eens in strijd te gebeuren met de internationale rechtsnormen. Ooit kreeg de EU de Nobelprijs voor de vrede. Vandaag lijkt dat beeld verder weg dan ooit.
De zogenaamde ethical, legal, societal assessments zijn hier terug te vinden.