vrouwen voor vrede en ontwikkeling
Zoals in alle oorlogen waren ook in Angola vrouwen en kinderen de grootste slachtoffers van het geweld en de totale ontreddering van het land. Van de aanvankelijk ?progressieve? doelstellingen van gelijkberechtiging van vrouwen na de onafhankelijkheid van het land in 1975 bleef al snel niet veel over. Het geweld van de burgeroorlog verwoestte niet alleen de infrastructuur van Angola, maar deed ook de positie van vrouwen achteruitgaan. Onder de miljoenen interne ontheemden waren vrouwen in de meerderheid. Het gewelddadige karakter van de samenleving deed ook het huiselijke geweld fors toenemen. Maar vrouwen hebben zeker niet gewacht tot het officiële einde van de oorlog (april 2002) om zich te organiseren en initiatieven te nemen voor een vreedzame toekomst. Jan Van Criekinge had in juni in Luanda een uitgebreid gesprek met Cesinanda de Kerlan Xavier en Maria de Fatima Fonseca van MPD, een onafhankelijke Angolese vrouwenbeweging voor vrede en ontwikkeling.
De Angolese civiele samenleving heeft in de loop van de jaren negentig vele uiteenlopende initiatieven genomen om te komen tot een vreedzame oplossing van de al te lang aanslepende oorlog. Bij vele initiatieven waren vrouwen actief betrokken. Toch werd de nood aangevoeld om een specifieke vrouwenvredesbeweging te creëren. De beweging Mulheres, Paz e Desenvolvimento (MPD) (Vrouwen, vrede en ontwikkeling) werd op 9 december 1999 officieel opgericht met als voornaamste doel vrouwen samen te brengen voor vrede en mensenrechten. ?Tijdens de oorlog werden de meest fundamentele rechten van vrouwen en kinderen met de voeten getreden door alle strijdende partijen. Zelfs het recht op leven, toch het basisrecht van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, was in Angola dagelijks in gevaar. Van enige ontwikkeling was uiteraard geen sprake, want alle inspanningen van de overheid gingen naar het leger. We vonden dat we als vrouwen iets moesten doen om onze afschuw voor deze oorlog duidelijk te maken?, zegt Cesinanda de Kerlan Xavier, de dynamische voorzitster van MPD. ?Angola zou gemakkelijk al zijn inwoners een menswaardig bestaan kunnen garanderen als de rijkdommen van het land eerlijker waren verdeeld. De oorlog was alleen nog een strijd van rijke elites om de controle over die rijkdommen.? Oproep voor vrede via dialoog De meeste vrouwen die bij de oprichting van MPD waren betrokken, hadden al een lange staat van dienst in andere organisaties van de civiele samenleving of waren op individuele basis bezig met vrede en rechtvaardigheid. Op 20 mei 2000 lanceerden ze voor het eerst als MPD een opmerkelijke oproep voor vrede via dialoog. Het Apelo de Mulheres para a Paz (oproep van vrouwen voor vrede) kreeg opmerkelijk veel weerklank in de pers. ?Het ogenblik was goed gekozen, want de regering-Dos Santos had net weer een nieuw gewapend offensief gelanceerd met de bedoeling definitief af te rekenen met de rebellen. De strategie van de totale oorlog. Dat de burgerbevolking al lang niet meer geloofde in deze militaire aanpak was voor iedereen duidelijk, behalve blijkbaar voor de regering. Daarom wilden we als vrouwen onze nek uitsteken. We hekelden ook scherp de brutale rekruteringsmethoden van het leger. Als moeders wilden we onze zonen niet langer laten afslachten. Met onze oproep versterkten we gelijkaardige oproepen van de kerken en de vrije vakbonden.? Zeggenschap in politiek In 2001 organiseerde MPD (met de financiële hulp van de Duitse Friedrich Ebert Stiftung) een eerste grote Vrouwenvredesconferentie in Luanda. Met meer dan 750 deelnemers was de conferentie een groot succes. Ook uit het buitenland kwamen delegaties vrouwen hun solidariteit betonen. ?Voor het eerst hadden we ook directe contacten met vrouwen uit de officiële vrouwenbewegingen van MPLA (Regeringspartij) en UNITA (rebellen). We merkten dat ook zij niet gelukkig waren met de strategie die de (mannelijke) leiders hadden gekozen. Als we wilden wegen op de toekomst van Angola moesten we als vrouwen meer zeggenschap krijgen in de politiek en de machtscentra. Een van de aanbevelingen van de conferentie was de oprichting van een Nationaal Forum voor de Politieke Participatie van Vrouwen. Als mensen merken dat ze echt iets te zeggen hebben, is de basis gelegd voor democratie. Dat kan ook voorkomen dat kleine elites zich de rijkdommen van dit land blijven toe-eigenen.? Vrouwen en democratie in praktijk Volgens MPD is de les die uit het debacle van de mislukte verkiezingen van 1992 kan worden getrokken dat democratie niet van buitenaf kan worden ingevoerd. Als mensen de kans niet krijgen om hun eigen inbreng te hebben in het vredesproces zal geen duurzame vrede totstandkomen. Om de politieke participatie van vrouwen op alle niveaus te bevorderen, startte MPD met het project Mulher e Democracia (vrouw en democratie). Volgens aanbevelingen van SADC (Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika, waartoe ook Angola behoort) zouden vrouwen 30 procent moeten uitmaken van alle bestuursfuncties. Dat is een streefcijfer dat vrijwel in geen enkel land van de regio wordt gehaald en zeker niet in Angola. In alle provincies begon MPD met vormingscursussen voor vrouwen over het functioneren van de staat en de inbreng van vrouwen in het besluitvormingsproces. Concreet ging het in een groot deel van de gevallen over het voorbereiden van toekomstige verkiezingen en het voorkomen van gewelddadige conflicten. Dit soort initiatieven hadden enorm veel succes en werden nog uitgebreid nadat het staakt-het-vuren in april 2002 was getekend. ?Het officiële einde van de oorlog was uiteraard goed nieuws, al veranderde dat niet meteen veel aan de ellendige leefomstandigheden van een groot deel van de Angolese vrouwen. Om de ontwikkeling van het land echt op gang te brengen, is dialoog nodig en moet dit land af van zijn cultuur van geweld, corruptie en straffeloosheid. Vrouwen moeten hun plaats opeisen en zich organiseren?, zegt Cesinanda. Vorming en training Van 29 tot 31 juli 2002 organiseerde MPD een ?Nationaal Forum over Vrouwen en Democratie? waaraan meer dan 800 vrouwen deelnamen, ook uit regio?s die tijdens de oorlog niet konden worden bereikt vanuit de hoofdstad. Om de vrede ook op het terrein en in het leven van de families te consolideren, is immers meer nodig dan de ondertekening van een akkoord door de strijdende partijen, vonden de MPD-vrouwen. Een actieprogramma gericht op de rechten van vrouwen werd voor het eerst uitgevoerd in 14 van de 18 Angolese provincies. Vijfentwintig lokale vrouwengroepen sloten zich aan bij MPD. Met steun van de Zwitserse ontwikkelingssamenwerking konden 120 trainers worden gevormd die tot in de verste uithoeken van het land vorming geven over hoe de vrede kan worden verstevigd en de verzoening bevorderd. In samenwerking met het Centre for Common Ground werd een vormingsproject opgezet ter voorkoming van gewelddadige conflicten. De integratie van vluchtelingen, kindsoldaten en grote groepen strijders in de samenleving is geen eenvoudige klus. Verantwoordelijkheid regering ?De materiële noden van de armste mensen moeten eerst worden aangepakt alvorens zij zich voor verkiezingen zullen interesseren. Maar toch willen we niet wachten met mensen een stem te geven en democratie in de praktijk te brengen. Het ene gaat niet zonder het andere. Dat vond ook de Portugese stichting ?Construir o Futuro em Angola? (Toekomst opbouwen in Angola) met wie we dit project konden realiseren?, zegt Maria de Fatima Fonseca, vice-voorzitster van MPD. ?Want de regering beloofde wel veel, maar totnogtoe is daar in de provincies bitter weinig van te merken. De overheid gaat er nog al te gemakkelijk van uit dat de humanitaire problemen wel door buitenlandse organisaties zullen worden gelenigd. Dat vinden we onaanvaardbaar. Als we de overheid op haar verantwoordelijkheid wijzen en vragen stellen bij de vele miljarden olie-inkomsten die spoorloos verdwijnen, krijgen we geen antwoord. Of toch, verschillende vrouwen kregen al bedreigingen en we weten dat onze telefoon en e-mailcommunicatie door de geheime diensten worden gecontroleerd.? Verkiezingen goed voorbereiden Op de vraag of MPD denkt dat verkiezingen op korte termijn realistisch zijn, antwoordt Cesinanda volmondig ?nee?: ?De voorwaarden voor eerlijke, transparante en vrije verkiezingen zijn op dit ogenblik nog niet vervuld. En de civiele samenleving is door de ervaring van de laatste tien jaar heel wat mondiger geworden. Wij willen nu actief betrokken worden bij de voorbereiding van de verkiezingen. Geen herhaling meer van 1992! Toen gebeurde alles boven onze hoofden. Dat betekent dat er een echt onafhankelijke verkiezingscommissie moet kunnen toezien, dat de VN financieel en logistiek zullen moeten helpen, dat onafhankelijke binnen- en buitenlandse waarnemers ongehinderd hun werk moeten kunnen doen, dat alle politieke partijen zich aan de verkiezingscode houden, en vooral dat vrouwen verkiesbare plaatsen krijgen op alle lijsten. Angola heeft capabele vrouwen genoeg. Zij kunnen dit land uit zijn militaristische logica halen.? Een toekomstdroom van MPD is dat Angola ooit ook eens een Waarheidscommissie zou krijgen naar het voorbeeld van Zuid-Afrika. ?De massale schendingen van de mensenrechten en de corruptie op grote schaal mogen niet ongestraft blijven. Verzoening is maar mogelijk als daarover duidelijkheid komt en de verantwoordelijken niet vrijuit gaan. Wij hebben dringend nood aan een rechtsstaat.? MPD "Mulheres, Paz e Desenvolvimento": Rua José de Oliveira Barbosa, n° 58, 1° andar, apart. 2, Luanda, Angola; e-mail: m_mpd@hotmail.com of mpd@snet.co.ao N.B. Wie eens een vrouwelijke stem wil horen over de verschrikkingen van de Angolese burgeroorlog kan terecht bij het uitstekende boek van Dia Kassembe (pseudoniem van een vrouwelijke politieke vluchteling), Angola 20 ans de guerre civile. Une femme accuse ?, Collection ?Mémoires Africaines?, L?Harmattan, Parijs, 1995, 304 p. ISBN 2-7384-2111-3
Zoals in alle oorlogen waren ook in Angola vrouwen en kinderen de grootste slachtoffers van het geweld en de totale ontreddering van het land. Van de aanvankelijk ?progressieve? doelstellingen van gelijkberechtiging van vrouwen na de onafhankelijkheid van het land in 1975 bleef al snel niet veel over. Het geweld van de burgeroorlog verwoestte niet alleen de infrastructuur van Angola, maar deed ook de positie van vrouwen achteruitgaan. Onder de miljoenen interne ontheemden waren vrouwen in de meerderheid. Het gewelddadige karakter van de samenleving deed ook het huiselijke geweld fors toenemen. Maar vrouwen hebben zeker niet gewacht tot het officiële einde van de oorlog (april 2002) om zich te organiseren en initiatieven te nemen voor een vreedzame toekomst. Jan Van Criekinge had in juni in Luanda een uitgebreid gesprek met Cesinanda de Kerlan Xavier en Maria de Fatima Fonseca van MPD, een onafhankelijke Angolese vrouwenbeweging voor vrede en ontwikkeling.
De Angolese civiele samenleving heeft in de loop van de jaren negentig vele uiteenlopende initiatieven genomen om te komen tot een vreedzame oplossing van de al te lang aanslepende oorlog. Bij vele initiatieven waren vrouwen actief betrokken. Toch werd de nood aangevoeld om een specifieke vrouwenvredesbeweging te creëren. De beweging Mulheres, Paz e Desenvolvimento (MPD) (Vrouwen, vrede en ontwikkeling) werd op 9 december 1999 officieel opgericht met als voornaamste doel vrouwen samen te brengen voor vrede en mensenrechten. ?Tijdens de oorlog werden de meest fundamentele rechten van vrouwen en kinderen met de voeten getreden door alle strijdende partijen. Zelfs het recht op leven, toch het basisrecht van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, was in Angola dagelijks in gevaar. Van enige ontwikkeling was uiteraard geen sprake, want alle inspanningen van de overheid gingen naar het leger. We vonden dat we als vrouwen iets moesten doen om onze afschuw voor deze oorlog duidelijk te maken?, zegt Cesinanda de Kerlan Xavier, de dynamische voorzitster van MPD. ?Angola zou gemakkelijk al zijn inwoners een menswaardig bestaan kunnen garanderen als de rijkdommen van het land eerlijker waren verdeeld. De oorlog was alleen nog een strijd van rijke elites om de controle over die rijkdommen.? Oproep voor vrede via dialoog De meeste vrouwen die bij de oprichting van MPD waren betrokken, hadden al een lange staat van dienst in andere organisaties van de civiele samenleving of waren op individuele basis bezig met vrede en rechtvaardigheid. Op 20 mei 2000 lanceerden ze voor het eerst als MPD een opmerkelijke oproep voor vrede via dialoog. Het Apelo de Mulheres para a Paz (oproep van vrouwen voor vrede) kreeg opmerkelijk veel weerklank in de pers. ?Het ogenblik was goed gekozen, want de regering-Dos Santos had net weer een nieuw gewapend offensief gelanceerd met de bedoeling definitief af te rekenen met de rebellen. De strategie van de totale oorlog. Dat de burgerbevolking al lang niet meer geloofde in deze militaire aanpak was voor iedereen duidelijk, behalve blijkbaar voor de regering. Daarom wilden we als vrouwen onze nek uitsteken. We hekelden ook scherp de brutale rekruteringsmethoden van het leger. Als moeders wilden we onze zonen niet langer laten afslachten. Met onze oproep versterkten we gelijkaardige oproepen van de kerken en de vrije vakbonden.? Zeggenschap in politiek In 2001 organiseerde MPD (met de financiële hulp van de Duitse Friedrich Ebert Stiftung) een eerste grote Vrouwenvredesconferentie in Luanda. Met meer dan 750 deelnemers was de conferentie een groot succes. Ook uit het buitenland kwamen delegaties vrouwen hun solidariteit betonen. ?Voor het eerst hadden we ook directe contacten met vrouwen uit de officiële vrouwenbewegingen van MPLA (Regeringspartij) en UNITA (rebellen). We merkten dat ook zij niet gelukkig waren met de strategie die de (mannelijke) leiders hadden gekozen. Als we wilden wegen op de toekomst van Angola moesten we als vrouwen meer zeggenschap krijgen in de politiek en de machtscentra. Een van de aanbevelingen van de conferentie was de oprichting van een Nationaal Forum voor de Politieke Participatie van Vrouwen. Als mensen merken dat ze echt iets te zeggen hebben, is de basis gelegd voor democratie. Dat kan ook voorkomen dat kleine elites zich de rijkdommen van dit land blijven toe-eigenen.? Vrouwen en democratie in praktijk Volgens MPD is de les die uit het debacle van de mislukte verkiezingen van 1992 kan worden getrokken dat democratie niet van buitenaf kan worden ingevoerd. Als mensen de kans niet krijgen om hun eigen inbreng te hebben in het vredesproces zal geen duurzame vrede totstandkomen. Om de politieke participatie van vrouwen op alle niveaus te bevorderen, startte MPD met het project Mulher e Democracia (vrouw en democratie). Volgens aanbevelingen van SADC (Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika, waartoe ook Angola behoort) zouden vrouwen 30 procent moeten uitmaken van alle bestuursfuncties. Dat is een streefcijfer dat vrijwel in geen enkel land van de regio wordt gehaald en zeker niet in Angola. In alle provincies begon MPD met vormingscursussen voor vrouwen over het functioneren van de staat en de inbreng van vrouwen in het besluitvormingsproces. Concreet ging het in een groot deel van de gevallen over het voorbereiden van toekomstige verkiezingen en het voorkomen van gewelddadige conflicten. Dit soort initiatieven hadden enorm veel succes en werden nog uitgebreid nadat het staakt-het-vuren in april 2002 was getekend. ?Het officiële einde van de oorlog was uiteraard goed nieuws, al veranderde dat niet meteen veel aan de ellendige leefomstandigheden van een groot deel van de Angolese vrouwen. Om de ontwikkeling van het land echt op gang te brengen, is dialoog nodig en moet dit land af van zijn cultuur van geweld, corruptie en straffeloosheid. Vrouwen moeten hun plaats opeisen en zich organiseren?, zegt Cesinanda. Vorming en training Van 29 tot 31 juli 2002 organiseerde MPD een ?Nationaal Forum over Vrouwen en Democratie? waaraan meer dan 800 vrouwen deelnamen, ook uit regio?s die tijdens de oorlog niet konden worden bereikt vanuit de hoofdstad. Om de vrede ook op het terrein en in het leven van de families te consolideren, is immers meer nodig dan de ondertekening van een akkoord door de strijdende partijen, vonden de MPD-vrouwen. Een actieprogramma gericht op de rechten van vrouwen werd voor het eerst uitgevoerd in 14 van de 18 Angolese provincies. Vijfentwintig lokale vrouwengroepen sloten zich aan bij MPD. Met steun van de Zwitserse ontwikkelingssamenwerking konden 120 trainers worden gevormd die tot in de verste uithoeken van het land vorming geven over hoe de vrede kan worden verstevigd en de verzoening bevorderd. In samenwerking met het Centre for Common Ground werd een vormingsproject opgezet ter voorkoming van gewelddadige conflicten. De integratie van vluchtelingen, kindsoldaten en grote groepen strijders in de samenleving is geen eenvoudige klus. Verantwoordelijkheid regering ?De materiële noden van de armste mensen moeten eerst worden aangepakt alvorens zij zich voor verkiezingen zullen interesseren. Maar toch willen we niet wachten met mensen een stem te geven en democratie in de praktijk te brengen. Het ene gaat niet zonder het andere. Dat vond ook de Portugese stichting ?Construir o Futuro em Angola? (Toekomst opbouwen in Angola) met wie we dit project konden realiseren?, zegt Maria de Fatima Fonseca, vice-voorzitster van MPD. ?Want de regering beloofde wel veel, maar totnogtoe is daar in de provincies bitter weinig van te merken. De overheid gaat er nog al te gemakkelijk van uit dat de humanitaire problemen wel door buitenlandse organisaties zullen worden gelenigd. Dat vinden we onaanvaardbaar. Als we de overheid op haar verantwoordelijkheid wijzen en vragen stellen bij de vele miljarden olie-inkomsten die spoorloos verdwijnen, krijgen we geen antwoord. Of toch, verschillende vrouwen kregen al bedreigingen en we weten dat onze telefoon en e-mailcommunicatie door de geheime diensten worden gecontroleerd.? Verkiezingen goed voorbereiden Op de vraag of MPD denkt dat verkiezingen op korte termijn realistisch zijn, antwoordt Cesinanda volmondig ?nee?: ?De voorwaarden voor eerlijke, transparante en vrije verkiezingen zijn op dit ogenblik nog niet vervuld. En de civiele samenleving is door de ervaring van de laatste tien jaar heel wat mondiger geworden. Wij willen nu actief betrokken worden bij de voorbereiding van de verkiezingen. Geen herhaling meer van 1992! Toen gebeurde alles boven onze hoofden. Dat betekent dat er een echt onafhankelijke verkiezingscommissie moet kunnen toezien, dat de VN financieel en logistiek zullen moeten helpen, dat onafhankelijke binnen- en buitenlandse waarnemers ongehinderd hun werk moeten kunnen doen, dat alle politieke partijen zich aan de verkiezingscode houden, en vooral dat vrouwen verkiesbare plaatsen krijgen op alle lijsten. Angola heeft capabele vrouwen genoeg. Zij kunnen dit land uit zijn militaristische logica halen.? Een toekomstdroom van MPD is dat Angola ooit ook eens een Waarheidscommissie zou krijgen naar het voorbeeld van Zuid-Afrika. ?De massale schendingen van de mensenrechten en de corruptie op grote schaal mogen niet ongestraft blijven. Verzoening is maar mogelijk als daarover duidelijkheid komt en de verantwoordelijken niet vrijuit gaan. Wij hebben dringend nood aan een rechtsstaat.? MPD "Mulheres, Paz e Desenvolvimento": Rua José de Oliveira Barbosa, n° 58, 1° andar, apart. 2, Luanda, Angola; e-mail: m_mpd@hotmail.com of mpd@snet.co.ao N.B. Wie eens een vrouwelijke stem wil horen over de verschrikkingen van de Angolese burgeroorlog kan terecht bij het uitstekende boek van Dia Kassembe (pseudoniem van een vrouwelijke politieke vluchteling), Angola 20 ans de guerre civile. Une femme accuse ?, Collection ?Mémoires Africaines?, L?Harmattan, Parijs, 1995, 304 p. ISBN 2-7384-2111-3