Er beweegt iets in Europa. Vredesbewegingen hebben het gehad met het lakse wapenexportbeleid van hun overheden. In het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Italië en Frankrijk werden rechtszaken gestart tegen verleende wapenexportvergunningen. Terecht. De oorlogen in het Midden-Oosten worden maar al te dikwijls in stand gehouden met Europese wapens.
De Europese wapenexport gaat al jarenlang pijlsnel de hoogte in. In 2000 schommelde de jaarlijkse waarde van de vergunde wapenexport nog rond 13 miljard euro. In 2013 was dit al gestegen tot 36 miljard, bijna een verdrievoudiging. Ongeveer een kwart van die export gaat naar de Arabische wereld. Het valt dan ook niet te verwonderen dat Europese wapens worden gebruikt in de oorlogen in Jemen, Syrië en Irak.
Processen in Italië en Groot-Brittannië
Saoedi-Arabië is al jaren een geliefkoosde bestemming van Britse wapens. Dat Saoedi-Arabië momenteel Jemen bestookt met Britse bommen, lijkt voor de Britse overheid geen probleem. Voormalig premier Tony Blair zette, onder druk van Saoedi-Arabië, zelfs een corruptieonderzoek naar wapendeals met Saoedi-Arabië stop. De Britse organisatie Campaign Against the Arms Trade (CAAT) spande een proces aan tegen de Britse overheid. Het Britse hooggerechtshof heeft nu bepaald dat CAAT wel degelijk het recht heeft om het Britse wapenexportbeleid naar Saoedi-Arabië voor de rechtbank te gooien. Dit is een belangrijke eerste overwinning. Het Britse gerecht zal eind dit jaar beslissen of de Britse wapenexport naar Saoedi-Arabië überhaupt wel legaal was.
In Italië produceert het wapenbedrijf Rheinmetall bommen die via Sardinië aan Saoedi-Arabië worden geleverd. Onderzoeksjournalisten en mensenrechtenactivisten documenteerden hoe de Saoedi-Arabische luchtmacht deze bommen vervolgens inzet om burgers te bombarderen. De afgelopen maanden vonden minsten vijf leveringen plaats. Volgens Francesco Vignarca, woordvoerder van de Italiaanse vredesbeweging Rete Disarmo, zijn dit “bommen die gebruikt worden voor het bombarderen van Jemen, zonder enig VN-mandaat. Dit heeft het conflict enkel verergerd en geleid tot duizenden doden en de grootste humanitaire crisis in het Midden Oosten.”
Rete Disarmo heeft haar onderzoek eind augustus overhandigd aan de openbare aanklager, die nu bij wet verplicht is om eventuele criminele inbreuken verder te onderzoeken.
Palestijnse familie sleept wapenbedrijf voor de rechter
Van een andere aard is de rechtszaak in Frankrijk tegen het wapenbedrijf Exxelia Technologies voor medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden in Gaza. De Shuheibar familie van Gaza City verloor drie kinderen in een Israëlische luchtaanval in 2014.
Tussen de restanten van de Israëlische raket werden onderdelen teruggevonden van het Franse bedrijf Exxelia. De raket werd naar alle waarschijnlijkheid afgeschoten door een drone. De familie heeft nu een rechtszaak aangespannen tegen het wapenbedrijf. Indien de openbare aanklager de zaak ontvankelijk verklaart, kan de CEO van Exxelia Technologies crimineel vervolgd worden en dient een schadevergoeding betaald te worden aan de familie.
Europese regelgeving: “enkel bedrijven belanghebbend”
In Nederland heeft een coalitie van mensenrechtenadvocaten en vredesbewegingen een rechtszaak aangespannen tegen een wapenexportvergunning van de Nederlandse overheid naar Egypte. Ondanks de Egyptische betrokkenheid in de oorlog in Jemen en de afschuwelijke staat van de mensenrechten in Egypte, heeft de Nederlandse overheid toch de beslissing genomen om wapens uit te voeren naar dat land.
Enkele weken (wanneer ongeveer? In juli?) geleden oordeelde de rechter echter dat de civiele maatschappij zich geen burgerlijke partij kan stellen tegen een wapenexportvergunning. Bizar. De Nederlandse wetgeving kent wel degelijk een vorderingsrecht voor organisaties. Bovendien kan de wapenindustrie wél tegen een geweigerde exportvergunning in beroep gaan. Deze uitspraak werd gemaakt op basis van Europese regelgeving die bepaalt dat enkel bedrijven in beroep kunnen gaan tegen exportbeslissingen. Stop Wapenhandel, PAX en NJCM beraden zich alvast over verdere juridische stappen.
In België is het voor vredesorganisaties zo goed als onmogelijk om een proces op te starten tegen een wapenlevering. De Belgische rechtspraak is zeer terughoudend om organisaties als belanghebbend te erkennen. In de praktijk zorgt dit voor willekeur. Een proces van o.a. Vredesactie tegen een levering geweren van FN Herstal aan Nepal werd door de Raad van State geweigerd omdat vredesbewegingen niet als belanghebbend werden beschouwd. In 2009 wisten de mensenrechtenorganisatie La Ligue des Droits de l'Homme en CNAPD daarentegen wel degelijk een wapenlevering aan kolonel Kadhaffi te doen opschorten.
Europese overheden in hun blootje
De wapenexport naar het Midden-Oosten is zo flagrant in strijd met wapenexportwetgeving, dat steeds meer Europese overheden zich moeten verantwoorden in de rechtszaal. Volgens Europese regelgeving is wapenexport naar gebieden in oorlog of naar landen die de mensenrechten schenden verboden. Hoewel dit overduidelijk het geval is in Egypte, Palestina of Jemen gaat de wapenexport onverminderd door. Het liefst blijven overheden stil over het door hen gevoerde wapenexportbeleid. Deze rechtszaken zetten het gevoerde beleid in de schijnwerper en zetten de Europese regeringen in hun blootje.